پایان کابوس چند ساله

آن قدر خیابان‌های پر ترافیک وجود دارد که هیچ موقع بی‌موضوع نمی‌مانیم. در واقع ترافیک تهران داستان بی‌پایانی است  که همه درگیر و دار‌ آن دست و پا می‌زنند.

شاید آن زمان که تهران درست مثل تارهای یک عنکبوت در هم تنیده می‌شد، رشد می‌کرد و بزرگ می‌شد، کسی فکرش را هم نمی‌کرد روزی چنین جمعیتی در آن ساکن شوند.
ترافیک، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، خیابان‌های همیشه قفل شده و شهروندان خسته و نگرانی که در هزار توی این خیابان‌های پر ازدحام ساعت‌ها منتظر می‌مانند تا به مقصدشان برسند، نشان از شهری دارند که ساماندهی آن چندان آسان نبست.

اما این روزها سیستم حمل و نقل این شهر دویست ساله رنگی از تغییر به خود گرفته است. BRT از آن سوی آب‌ها آمده است تا به این شهر همیشه پر ترافیک جلایی بدهد. اگرچه در همان روزهای آغازین این خط مخالفت‌ها زیاد بود اما امروز با گذشت تقریبا دو ماه از فعالیت این سیستم، شهروندان به کارآیی این روش امیدوار شده و با استقبال از آن، امیدی تازه به سیستم نو‌پای حمل و نقل عمومی این شهر می‌دهند.

سرپرست اداره کل هماهنگی سازمان‌ها و شرکت‌های تابع در خصوص منشاء اصلی ترافیک این شهر 8 میلیون نفری می‌گوید: شهروندان برای رفع نیاز‌های خود با اهداف مختلف (شغلی، آموزشی، خرید، تفریح و ...) در طول شبانه روز به مقاصد گوناگون سفر می‌کنند.
در حقیقت منشاء اصلی ترافیک، کاربری‌ها هستند.

 به عبارتی هرچه تعداد این سفرها با در نظر گرفتن سطح شبکه معابر، چگونگی انجام سفر یعنی وسیله نقلیه انتخاب شده( عمومی، شخصی) و همچنین میزان مطلوبیت توزیع کاربری‌ها در سطح شهر تهران بیشتر باشد، معضل ایجاد ترافیک و راه بندان محسوس‌تر خواهد بود. با این اوصاف تعداد زیادی از سفر‌ها با وسیله نقلیه شخصی انجام می‌شود و باعث ایجاد ترافیک در راه بندان می‌شود.

مهدی آقایی با اشاره به سهمیه بندی بنزین و فروش خودروهای لیزینگی در کاهش یا افزایش ترافیک اظهار می‌دارد: سهیمه بندی بنزین در روزهای اول اجرای آن با توجه به ترس مردم از تمام شدن سهمیه بنزین تاثیر مثبتی در کاهش سفرهای غیر ضروری و همچنین افزایش تمایل مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی داشت. ولی در ادامه به دلیل توزیع نامناسب بنزین و همچنین پیام‌های مسئولین در خصوص افزایش سهمیه (بنزین سفر و ...) وضعیت ترافیک به حالت قبل برگشت.

 فروش خودروهای لیزینگی باعث ایجاد قدرت خرید در بین اقشار کم درآمد شده‌است. از این رو تعداد وسایل نقلیه شخصی در سطح تهران افزایش یافته‌است و در نهایت ایجاد ترافیک و راه بندان را به دنبال خواهد داشت.

شهر، یکه و تنها نیست

در همه شهرهای بزرگ جهان، شهرداران اولین مقام اجرایی محسوب شده و در این راستا تمامی فعالیت شهری زیر نظر آنان انجام می‌شود. در واقع امروزه شهرهای جهان الگوی کامل شده دولت‌- شهر بوده و بر اساس آن مسئولان اجرایی به تنظیم امور می‌پردازند. هیچ مقامی در شهرها بالاتر از شهرداران نبوده و آنان می‌توانند برای نظم امور بیشتر تصمیم‌گیری آزادانه داشته باشند و بر این اساس، اداره یک شهر بزرگ چند میلیونی با مساحت حیرت آور برایشان آسانتر می‌شود.

نکته‌ای که هنوز در شهرهای کشور کمترین توجهی به آن نشده است و اقدامات اجرایی پیرامون آن چندان قابل توجه نبود.

آقایی هم به این نکته اشاره می‌کند. او حمل و نقل و ترافیک شهر تهران را نیازمند یک مدیریت واحد با توانایی و اختیارات کامل می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر بیش از11 نهاد و ارگان در حمل و نقل و ترافیک تهران دخالت می‌کنند. حل معضل ترافیک از عهده یک سازمان بر نمی‌آید و نیاز به همکاری کلیه سازمان‌های متولی دارد. ولی همه این سازمان‌ها می‌بایست توسط یک مدیریت واحد کنترل و نظارت شوند.

دلایل این نکته از نظر آقایی شاید قابل توجه باشد. او در خصوص ساماندهی حمل و نقل شهری و کاهش آن در ترافیک اعلام می‌کند: ساماندهی حمل و نقل شهر به عنوان برنامه‌ریزی کوتاه مدت شناخته می‌شود. هدف از برنامه‌ریزی کوتاه مدت بهره‌برداری بهینه یا به دست آوردن حداکثر ظرفیت از امکانات موجود است.

در حل معضل ترافیک شهر تهران در کنار برنامه‌ریزی بلند مدت و کلان، نیاز به برنامه‌ریزی کوتاه مدت مانند ساماندهی سیستم حمل و نقل شهری که شامل برنامه‌هایی از قبیل
زمان بندی چراغ‌های راهنمایی، ایجاد پایانه‌های چند منظوره و بهسازی حمل و نقل عمومی است.

یک اتفاق تازه

شیوه‌های مختلف حمل و نقل در شهرهای جهان وجود دارد؛ شهرهایی مانند توکیو،  نیویورک، پکن و... که در زمره بزرگترین و پر جمعیت‌ترین شهرهای جهان هستند.
در همه این شهرها الگوهای یکپارچه‌ای برای حمل و نقل طراحی شده‌است. جالب است بدانیم که همه این شهرها سیستم‌های حمل و نقل یکسانی‌ دارند. در همه این شهرها مترو به عنوان اولین سامانه جابه‌جایی مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد و در کنار این سامانه اتوبوس‌های تندرو به عنوان دومین وسیله حمل و نقل مورد توجه‌اند.

سرپرست اداره کل هماهنگی سازمان‌ها و شرکت‌های تابع شهرداری در رابطه با اجرای طرح BRT  می‌گوید: به طور کلی سامانه BRT اتوبوسرانی در واقع ارتقاء یافته و تکمیل شده مسیر ویژه اتوبوسرانی است و به دلیل اینکه نسبت به سایر سامانه‌های حمل و نقل عمومی‌ انبوه بر، از قابلیت انعطاف بیشتری برخوردار است، به منظور تامین دسترسی در مناطق شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این سامانه کاملا اقتصادی بوده  و هزینه سرمایه‌گذاری برای اجرای زیر ساخت‌ها و تجهیزات آن کم و همچنین مدت زمان ساخت آن نسبت به قطار شهری کمتر است و در کاهش راهبندان‌های معابر شهری، زمان اجرا و هزینه‌ ساخت کم، ایمنی بالا، قابل اعتماد از جهت زمان با سایر سامانه است.

وی در ادامه به حرکت بالا، مطلوبیت و راحتی اتوبوس‌ها اشاره می‌کند و اظهار می‌کند: سامانه BRT باعث افزایش کارآیی سامانه اتوبوسرانی و در نتیجه افزایش تمایل شهروندان به استفاده از این سیستم می‌شود.به عنوان مثال زمان سفر در کریدور میدان آزادی تا دپوی شرق قبل از احداث خطوطBRT ه،145دقیقه بوده و بعد از احداث 55 دقیقه شده است. سامانه اتوبوس‌های تندرو، یکی از سامانه‌های مناسب اتوبوسرانی است که یکی از راه‌های مدرن و موثر و سازگار با محیط زیست در برخورد با معضل ترافیک خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهری است.

هیولای ترافیک

استفاده از شیوه‌های مختلف حمل و نقل برای جابه‌جایی ساکنان شهرها  از سویی نیاز به معابر بزرگ و مختلف دارد، این تلقی بسیاری از مسئولان کشورهای در حال توسعه امروزه با چالش روبه‌رو است، چرا که به تعبیر کارشناسان نمی‌توان فضاهای سطح شهرها را به معابر اختصاص داد.

 به ویژه اینکه شهر‌ها  از فراوانی خودروها و تردد آن مشکلات زیست محیطی تازه‌ای را تجربه می‌کنند. از نظر کارشناسان بهترین روش برای جابه‌جایی نه احداث بزرگراه‌ها و شریان‌های در سطح و نه استفاده از معابر مختلف است، بلکه تنها گزینه‌ای که امروزه در همه شهرهای پر جمعیت مورد توجه است، استفاده از سیستم‌های زیر گذر  یا انبوه است.

آقایی نیز در این خصوص می‌گوید: ایجاد مسیرهای ویژه برای خودروهای پرسرنشین در بزرگراه‌های تهران یکی از راه‌هایی است که می‌توان بر آن تاکید کرد. از سویی نیز طرح ممنوعیت تردد خودروها که هم اکنون در قالب زوج و فرد در تهران در حال اجراست یکی دیگر از گزینه‌های مدیریت حمل و نقل برای کاهش ترافیک است. همچنین اعمال روش‌های مدیریت تقاضای سفر برای حذف سفرهای غیر ضروری و در پایان نیز اخذ عوارض در استفاده از وسایل نقلیه شخصی در ساعات اوج ترافیک می‌تواند به کاهش این پدیده مشکل‌آفرین کمک کند.

وی برای کاهش ترافیک پیشنهادات دیگری نیز دارد: جهت حل معضل ترافیک شهر تهران در ابتدا نیاز به یک مدیریت واحد داریم، تا با برنامه ریزی بلند مدت، به یک سیستم حمل و نقل و ترافیک با استانداردهای بین المللی که قابل اجرا در شرایط منابع محدود باشد دست یابیم.

در این برنامه‌ریزی کاهش تعداد سفرهای انجام شده با استفاده از روش‌های متداول مدیریت تقاضای سفر و همچنین افزایش سهم حمل و نقل عمومی در انجام سفرهای روزانه می‌بایست مد نظر قرار گیرد. گسترش سیستم‌های حمل و نقل عمومی، تکمیل خطوط مترو، بهینه سازی شبکه اتوبوسرانی، ارتقای کیفیت ناوگان اتوبوسرانی و استفاده از تاکسی و  ون در کشورهای توسعه یافته قابل دستیابی است.